دوره آموزشي آشنايي با مديريت دارايي‌هاي فيزيكي
آشنايي با مديريت دارايي‌هاي فيزيكي:
با شدت گرفتن تغییرات در جهان و همچنین نیاز به حداکثر رسانی بهره‌وری در تمامی منابع سازمان‌ها، مدیریت دارایی های فیزیکی یکی از اصلی‌ترین فعالیت‌ها و راهبردهای سازمان‌های صنعتی و خدمات زیر بنایی را شکل داده است. در بسیاری از صنایع، از جمله ابنیه، ناوگان حمل و نقل، شبکه‌های زیرساختی و تجهیزات تولیدی، دارایی فیزیکی نقش اصلی را در ارزش آفرینی دارد. به اصطلاح به این سازمان‌ها دارایی محور گفته می‌شود. در این سازمان‌ها در عمل مدیریت یکپارچه و سیستماتیک این دارایی‌ها به مهم‌ترین فعالیت سازمان تبدیل می‌شود. از این رو مدیریت دارایی های فیزیکی به یک فعالیت حیاتی تبدیل گشته و نیاز به توجه ویژه را می‌طلبد. به نظر شما تعریف مدیریت دارایی های فیزیکی چیست؟
تاثیر دارایی های فیزیکی در خلق ارزش در صنایع مختلف
مدیریت دارایی های فیزیکی چیست؟
برای تعریف مدیریت دارایی های فیزیکی مجموعه متنوعی از تعاریف و تعابیر ارائه شده است. در اولین تعریف رسمی ارائه شده، مدیریت دارایی های فیزیکی به صورت ” مجموعه شيوه‌ها و فعاليت‌هايي منظم و هماهنگ كه سازمان از طريق آن دارايي‌ها و نيز هزينه‌ها و ريسك‌ها و عملكرد آن‌ها را در طي چرخه عمر دارايي‌ها، با هدف تحقق برنامه استراتژيك سازماني، به طور بهينه و پايدار مديريت مي‌كند.” تعریف شد. پس از آن در استاندارد ایزو 55000 مدیریت دارایی های فیزیکی با عبارت ” مجموعه اقدامات هم‌راستا و هماهنگ سازمان در ارزش آفرینی از دارایی‌ها” شرح داده شد. در هر دو تعریف مدیریت دارایی های فیزیکی به اقداماتی هم‌راستا برای بهینه‌سازی ارزش‌ها (سطح مطلوب ریسک، هزینه‌ها و عملکرد دارایی‌ها) بر اساس اهداف سازمانی (رضایت ذینفعان، برآورد انتظارات مالی، توجه به اصول توسعه پایدار) تاکید شده است. به صورت خلاصه، برای رسیدن به اهداف و چشم انداز سازمان، مدیریت دارایی های فیزیکی مجموعه تصمیمات، برنامه‌ها و فعالیت‌های یکپارچه در سطوح مختلف سازمان و در طول چرخه عمر یک دارایی فیزیکی است.
چرا مدیریت دارایی های فیزیکی؟
در تمامی جهان و از جمله ایران، سازمان‌ها تحت فشار روز افزونی برای افزایش بهره‌وری خود هستند. ریسک‌ها و فرصت‌های متنوعی هر روز ظهور می‌کنند و الزامات مدیریت سازمان متناسب این ریسک‌ها و فرصت‌ها در حال تغییر است. مجموعه این عوامل سازمان‌های را با انواع مختلفی از چالش‌ها رو در رو می‌کند. از جمله این چالش‌ها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- افزایش تقاضا و متغیر بودن انتظارات مشتریان و سهام‌داران
- افزایش سطح استانداردها و الزامات در حوزه‌های ایمنی و محیط زیست
- تغییرات فناوری و نیاز به تغییر مداوم برای همگام بودن با تغییرات
- کمبود در نیروی انسانی متخصص و پویا
- لزوم آموزش و به‌روزرسانی مداوم توانمندی‌های فنی و سیستمی کارکنان
- جهانی شدن هرچه بیشتر کسب‌و‌کارها و تاثیرپذیری صنایع از مناسبات بین‌المللی
به صورت ویژه برای سازمان‌های دارای محور، مدیریت پویا و بهینه این چالش‌ها از اثرات سازماندهی یک ساختار مدیریت متعالی در خصوص دارایی‌های فیزیکی است.
اهداف مدیریت دارایی های فیزیکی
همانطور که اشاره شد هدف اصلی در مدیریت دارایی های فیزیکی، توانمندسازی سازمان در رسیدن به اهداف خود با استفاده بهره‌ور و ارزش آفرین از دارایی‌ها است. ارزش‌ها در سازمان‌های مختلف بر اساس اهداف و راهبردهای آن سازمان و انتظارات ذینفعان اصلی مشخص می‌شود. اما به صورت کلی می‌توان اهداف مدیریت دارایی های فیزیکی در سازمان‌های دارایی محور را به صورت ذیل برشمرد:
- افزایش رضایتمندی ذی نفعان (مشتریان، صاحبان سهام، کارمندان و …) از عملکرد کلی سازمان
- افزایش بهره‌وری در استفاده از سرمایه‌ها و دارایی‌های سازمان
- بهبود عملکرد در حوزه‌های اصلی چون قابلیت اطمینان و کاهش اتلافات
- افزایش کارایی، دقت و شفافیت در تصمیم‌گیری‌های سازمان
- افزایش عمر اقتصادی دارایی های فیزیکی ، در کنار کاهش هزینه‌های چرخه عمر دارایی های فیزیکی
- مدیریت ریسک‌ها و فرصت‌های سازمان در مدیریت عملکرد عملیاتی، مالی، HSE
- مشخص شدن سطح مطلوب خدمات دارایی‌ها بر اساس اهداف و برنامه‌های مدیریت دارایی‌ها
- افزایش بهره‌وری در مدیریت زنجیره تامین کالا و تجهیزات و بهینه سازی سطح سرمایه‌گذاری سازمان‌ها
تحول و تکامل مدیریت دارایی های فیزیکی
می‌توان ادعا داشت که قدمت مدیریت دارایی های فیزیکی شاید به قدمت تمدن بشر بر می‌گردد. از زمانی که انسان موفق به ساخت و استفاده از ابزار در تولید کشاورزی، حتی پیش از آن در دوران شکارگری، شده است، صیانت از این دارایی‌ها و ارتقا کیفیت و کارایی آن‌ها از مهم‌ترین دغدغه‌های بشر بوده است. اما پس از عصر انقلاب صنعتی و با شتاب‌گیری روند صنعتی شدن، توجه به اهمیت مدیریت بهره‌ور تجهیزات روز افزون بوده است. موضوع نگهداشت نظام‌مند تجهیزات و حفظ کارایی آن‌ها در تولید، با شروع عصر اتوماسیون و ورود ربات‌ها به صنعت در دهه 1970 جلوه دیگر یافت و واحدهای مستقل نگهداشت در سازمان‌های صنعتی ایجاد گشت. کم کم در سازمان‌های بلوغ یافته توجه به دیگر مراحل چرخه عمر دارایی از جمله برنامه ریزی و مهندسی و ایجاد نگاه یکپارچه و کل‌نگر برای تولید بیشترین ارزش از دارایی‌ها ضروری دیده شد. مدیریت دارایی های فیزیکی حاصل توجه مدیران صنایع به این موضوع و تکامل دانش و تجربه در این زمینه است. آنچه در دهه هفتاد میلادی با عنوان زحمت اجباری (Necessary Evil) و در سطح کارگاه‌های تعمیرات صنایع شناخته می‌شد، امروزه، با جاری شدن نگاه نظام‌مند به کل چرخه عمر، به یکی از پیش‌نیازهای اصلی در تدوین برنامه‌های راهبردی سازمان تبدیل شده است.
تکامل مدیریت دارایی های فیزیکی و تفکر سازمانی
دامنه مدیریت دارایی های فیزیکی
فعالیت‌های حوزه مدیریت دارایی های فیزیکی به دلیل تنوع و پراکنده بودن آن‌ها در سازمان‌های مختلف به روش‌های مختلفی تعبیر می‌شود. اما نیاز است که به صورت مشخص دامنه مدیریت دارایی های فیزیکی در سازمان‌ها دارایی محور مشخص شد. به صورت کل می‌توان دو بعد اصلی را برای مدیریت دارایی های فیزیکی مشخص کرد و بر اساس آن فعالیت‌های منظم و یکپارچه را تعریف کرد. این ابعاد اصلی عبارتند از سطوح کسب و کار (Business Levels) و فعالیت‌های چرخه عمر.
سطوح کسب و کار: در ذیل فعالیت‌های سطح مدیریت کل سازمان، سطوح اصلی در مدیریت دارایی های فیزیکی به سه سطح مدیریت مجموعه سبد دارایی‌ها، مدیریت سیستم دارایی‌ها و مدیریت دارایی تقسیم می‌شود. در هر کدام از این سطوح مجموعه فعالیت‌های اصلی مختص آن سطح تعریف می‌شود.
- سطح مدیریت سازمان: اهداف و راهبردهای اصلی سازمان در بهره‌گیری از مجموعه دارایی‌های سازمان مشخص می‌شود.
- سطح مجموعه (Portfolio) دارایی های فیزیکی: بهینه‌سازی سرمایه‌گذاری روی دارایی‌های فیزیکی، بازگشت بهینه سرمایه و برنامه‌ریزی برای توسعه پایدار فعالیت اصلی است.
- سطح مدیریت سیستم‌های دارایی: پایدارسازی عملکرد و بهینه سازی هزینه‌ها و ریسک‌های فعالیت اصلی را شکل می‌دهد.
- سطح مدیریت دارایی‌ها: مدیریت فعالیت‌های یکپارچه در چرخه عمر برای بهینه‌سازی اثرگذاری و کارایی از هر دارایی در این سطح انجام می‌پذیرد.
فعالیت‌های چرخه عمر: عمر یک دارایی را می‌توان به چند مرحله مشخص و قابل تفکیک تقسیم کرد. در گام اول دارایی انتخاب، طراحی و ساخته با خریداری می‌شود. سپس مراحل بهره‌برداری و نگهداشت از دارایی آغاز می‌گردد. در این مرحله از چرخه عمر که بیشترین زمان را به خود اختصاص می‌دهد می‌توان مجموعه فعالیت‌های بهبود عملکرد و ساختار را نیز برای دارایی در نظر گرفت اما در نهایت دارایی وارد مرحله بازسازی کلی و یا تعویض و اسقاط می‌شود. در هر کدام از این مراحل فعالیت‌ها ویژه‌ای برای افزایش بهره‌وری از دارایی‌های قابل تعریف است. به طور مثال می‌توان به اجرای برنامه‌های مهندسی سیستم در مرحله طراحی و ساخت، اجرای تحلیل‌های نگهداشت مبتنی بر قابلیت اطمینان (RCM) در مرحله بهره‌برداری و نگهداشت و اجرای تحلیل‌های هزینه چرخه عمر در زمان تصمیم‌گیری برای ساخت، خرید و یا تعویض دارایی اشاره کرد. انجام به موقع هر کدام از این فعالیت‌ها می‌تواند اثر ویژه‌ای در افزایش بهره‌وری و ارزش آفرینی دارایی در کل چرخه عمر داشته باشد.
دامنه و سطوح مختلف مدیریت دارایی های فیزیکی
موفقیت در مدیریت دارایی های فیزیکی
برای موفقیت در پیشرفت مستمر و رسیدن به سطوح بالای بلوغ در مدیریت دارایی های فیزیکی نیاز به اجرای مجموعه گسترده‌ای از فعالیت‌ها از جمله تدوین اهداف و استراتژی، برنامه‌ریزی مستمر برای اجرای پروژه‌های بهبود، آموزش و فرهنگ سازی گسترده در سطح منابع انسانی و همچنین در درجه اول خواست جدی و پیگیرانه مدیران ارشد سازمان است. در این بین می‌توان سه عنصر ذیل را به عنوان الزامات اصلی موفقیت در مدیریت دارایی های فیزیکی دانست.
- یک ساختار سازمانی یکپارچه که با رهبری و جهت دهی، پیاده‌سازی اصول و برنامه‌های بهبود در مدیریت دارایی های فیزیکی را تسهیل کند.
- آگاه‌سازی کارکنان، توسعه شایستگی‌ها و تعهد حرفه‌ای و فنی ایشان و توسعه فعالیت‌های تیمی و بین گروهی
- جمع آوری و مدیریت موثر اطلاعات و دانش از شرایط، عملکرد و ریسک‌ها و هزینه‌های دارایی‌های فیزیکی
جمع بندی
در این مقاله سعی شد تا گوشه‌ای از دانش گسترده و رو به تعالی مدیریت دارایی های فیزیکی برای خوانندگان محترم شرح داده شود. توجه به مدیریت دارایی های فیزیکی می‌تواند با توجه به نوع صنعت و اقتصاد دارایی محور کشور در بخش‌های نفت و گاز، نیرو، حمل و نقل و زیر ساخت‌های خدماتی یکی از اصلی‌ترین راهکارهای افزایش بهره‌وری و ایجاد ارزش افزوده بیشتر از مجموعه دارایی‌های اشاره شده باشد. اما در این راه توجه ویژه به گسترش فرهنگ مراقبت از دارایی‌های ارزشمند و همچین توسعه توانمندی‌ها و شایستگی‌های نیروی انسانی از عناصر زیر بنایی و کلیدی موفقیت در این راه است.
هدف از فعاليت اين وبلاگ ارائه مطالب، مقالات كنفرانسها و كتب فنی مهندسی برق و کامپیوتر براي استفاده هموطنان عزيز در سراسر گيتي مي باشد.